Doanh nghiệp thương mại điện tử “hụt hơi” trên sân nhà

Sự mở rộng mạnh mẽ của các nền tảng thương mại điện tử (TMĐT) Trung Quốc đang tạo áp lực lớn cho thị trường bán lẻ Việt Nam. Temu, một nền tảng bán hàng giá rẻ xuyên biên giới của Trung Quốc, đã chính thức gia nhập vào Việt Nam, báo hiệu cuộc cạnh tranh khốc liệt mà các doanh nghiệp bán lẻ nội địa phải đối mặt. Với sức mạnh từ công nghệ, hạ tầng logistics hiện đại và lợi thế giá cả, Temu cùng các nền tảng TMĐT Trung Quốc khác đang dần chiếm lĩnh thị trường, khiến doanh nghiệp Việt Nam chật vật ngay trên sân nhà.

Cạnh tranh khốc liệt…

Sự hiện diện của các thương hiệu TMĐT Trung Quốc tại Việt Nam ngày càng rõ nét, với các cái tên nổi bật như Temu, TikTok Shop, Taobao… Các doanh nghiệp Trung Quốc không chỉ có lợi thế về giá rẻ mà còn sở hữu hạ tầng logistics mạnh mẽ, khả năng tiếp cận người tiêu dùng trực tiếp thông qua công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình bán hàng trực tuyến B2C (doanh nghiệp tới khách hàng).

Temu, chỉ sau hai năm hoạt động, đã phủ sóng 70 thị trường và có giá trị giao dịch lên đến 30 tỷ USD. Tại Việt Nam, Temu vừa gia nhập và ngay lập tức tạo ra cơn sốt với mô hình bán hàng giá rẻ, thu hút hàng ngàn người tiêu dùng nhờ khả năng cung cấp sản phẩm trực tiếp từ nhà sản xuất Trung Quốc với mức giá thấp hơn thị trường nội địa từ 20% trở lên, cùng chính sách miễn phí giao hàng. Temu cũng đang tìm kiếm cơ hội sáp nhập với Tiki, một nền tảng TMĐT nội địa, để tối ưu hóa logistics và mở rộng quy mô tại thị trường Việt Nam.

Theo báo cáo mới nhất từ Công ty phân tích và tư vấn phát triển kênh thương mại điện tử YouNet ECI, tổng chi tiêu của người tiêu dùng trên bốn sàn TMĐT đa ngành lớn nhất – Shopee, TikTok Shop, Lazada và Tiki đã đạt 87.370 tỷ đồng trong quý II/2024, tăng 10,4% so với quý trước, phản ánh sự tăng trưởng mạnh mẽ của thị trường.

Trong đó, Shopee tiếp tục dẫn đầu với tổng giá trị giao dịch (GMV) đạt 62.380 tỷ đồng, chiếm 71,4% thị phần. TikTok Shop theo sau với 19.240 tỷ đồng, tương đương 22% thị phần. Cả hai nền tảng này cùng nhau chiếm tới 93,4% thị phần, tăng so với mức 91,25% trong quý I/2024. Đáng chú ý, Shopee là nền tảng duy nhất mở rộng thị phần trong quý này, trong khi các đối thủ như Lazada và Tiki đều bị thu hẹp, với Lazada chỉ còn chiếm 5,9% và Tiki chỉ đạt 0,7% thị phần.

Nhiều chuyên gia cho rằng sự tăng trưởng của TMĐT tại Việt Nam chủ yếu đến từ các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài, đặc biệt là từ Trung Quốc. Các nền tảng như Temu, TikTok Shop và Taobao không chỉ cạnh tranh bằng giá rẻ mà còn thông qua việc ứng dụng công nghệ và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. “Điều này giúp họ bán hàng trực tiếp từ nhà sản xuất đến tay người tiêu dùng Việt Nam mà không cần đến các trung gian phân phối trong nước, từ đó tạo ra áp lực rất lớn cho doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam” – TS. Vũ Vinh Phú, Chuyên gia Kinh tế, phân tích.

Thị trường TMĐT tại Việt Nam vẫn sôi động, nhưng ước tính đã có 105.000 nhà bán hàng rời khỏi các sàn TMĐT như Shopee, Lazada, Tiki và Sendo trong năm 2023, do không thể cạnh tranh về giá và chi phí vận hành. Trong khi đó, 95.000 nhà bán hàng mới đã gia nhập thông qua TikTok Shop, nhưng điều này cũng cho thấy tốc độ đào thải rất cao. Theo Vietnam Report, dù 74,6% doanh nghiệp bán lẻ ghi nhận doanh thu tương đương hoặc cao hơn năm trước, chỉ có một phần nhỏ doanh nghiệp duy trì hoặc cải thiện được lợi nhuận.

Các doanh nghiệp Trung Quốc đã tận dụng lợi thế từ quy mô sản xuất khổng lồ và khả năng tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng thông qua mô hình TMĐT, cắt bỏ khâu trung gian phân phối. Điều này giúp họ bán hàng với chi phí thấp và thời gian giao hàng nhanh chóng, trong khi các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam vẫn phải đối mặt với chi phí logistics cao và hệ thống phân phối chưa hoàn thiện.

 Làm gì để tự cứu mình?

Trước áp lực từ sự bành trướng của các nền tảng TMĐT Trung Quốc, doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức. Tuy nhiên, để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp cần có chiến lược điều chỉnh phù hợp, cùng với sự hỗ trợ từ chính phủ thông qua các chính sách vĩ mô.

Nhà nước đã có những động thái tích cực nhằm hỗ trợ doanh nghiệp bán lẻ trong nước thông qua các chính sách phát triển hạ tầng số và thúc đẩy chuyển đổi số. Một trong những yếu tố quan trọng là đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ như mạng 5G và các giải pháp hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs). Theo ông Phạm Bảo Trung, Giám đốc kinh doanh Công ty Metric (Khai thác và nghiên cứu số liệu E-Commerce), sự tăng trưởng nhanh chóng của các nhà bán nước ngoài trên thị trường TMĐT Việt Nam không chỉ mang lại hiệu ứng tích cực mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho doanh nghiệp nội phát triển. Trước áp lực cạnh tranh, các doanh nghiệp Việt Nam cần nhanh chóng đổi mới, nâng cao chất lượng sản phẩm, tối ưu hóa hiệu quả chuỗi cung ứng, khai thác triệt để dữ liệu khách hàng và mở rộng thị trường để đối đầu với các đối thủ ngoại.

Việc hoàn thiện khung pháp lý cho thương mại điện tử là rất cần thiết. Theo Vietnam Report, 83,3% doanh nghiệp bán lẻ kiến nghị chính phủ cần hoàn thiện hệ thống pháp lý, minh bạch hóa thông tin và tạo môi trường cạnh tranh công bằng để giúp các doanh nghiệp nội địa cạnh tranh với các đối thủ nước ngoài. Chính phủ cũng cần xây dựng các quy định rõ ràng về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quản lý thuế đối với các nền tảng TMĐT xuyên biên giới, và kiểm soát hàng hóa nhập khẩu để hỗ trợ doanh nghiệp trong nước.

Ngoài ra, sự phát triển logistics và chuỗi cung ứng là yếu tố then chốt. Chính phủ đã đầu tư mạnh vào hạ tầng giao thông, kho bãi và logistics, nhằm giảm chi phí vận chuyển cho doanh nghiệp bán lẻ. Hơn 50% doanh nghiệp đề xuất chính phủ tiếp tục đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng logistics, đặc biệt là giao thông vận tải, để tạo điều kiện cho việc lưu thông hàng hóa thuận lợi hơn. TS. Vũ Vinh Phú, Chuyên gia Kinh tế, cũng cho rằng sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt trên các sàn thương mại điện tử đang thúc đẩy tốc độ đào thải, và đáng lưu ý, phần lớn sự tăng trưởng có thể được thúc đẩy bởi các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài, đặc biệt là từ Trung Quốc.

Trước áp lực từ các nền tảng TMĐT quốc tế, doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cần phải đổi mới và thay đổi chiến lược kinh doanh để tồn tại. Một trong những hướng đi quan trọng là chuyển đổi số. Doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ, tối ưu hóa quy trình bán hàng trực tuyến và tích hợp các kênh bán hàng đa nền tảng (Omni-channel) để tối ưu hóa trải nghiệm khách hàng.

Doanh nghiệp bán lẻ cần phát triển các nền tảng TMĐT riêng hoặc hợp tác với các sàn TMĐT nội địa như Tiki, Sendo để giảm sự phụ thuộc vào các nền tảng nước ngoài. Theo Vietnam Report, 69,9% người tiêu dùng Việt Nam cảm thấy tài chính của họ khả quan hơn trong 12 tháng tới và kỳ vọng tăng cường chi tiêu. Điều này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp bán lẻ nội địa nếu họ có chiến lược tiếp cận người tiêu dùng phù hợp, cung cấp các sản phẩm và dịch vụ cá nhân hóa, gia tăng sự hài lòng và lòng trung thành của khách hàng.

Ngoài ra, các doanh nghiệp bán lẻ nội địa cần tăng cường xây dựng thương hiệu và đẩy mạnh chất lượng sản phẩm. Theo dự báo của KPMG, từ năm 2020 đến 2030, Việt Nam sẽ có thêm 23,2 triệu người thuộc tầng lớp trung lưu, tạo ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp phát triển thị trường tiêu dùng. Doanh nghiệp cần nắm bắt cơ hội này để phát triển thương hiệu mạnh mẽ, cung cấp các sản phẩm chất lượng và tạo dựng niềm tin từ người tiêu dùng trong nước.

Đổi mới trong logistics cũng là yếu tố quan trọng. Các doanh nghiệp cần tối ưu hóa chuỗi cung ứng và logistics bằng cách áp dụng công nghệ để giảm thiểu chi phí vận hành. Việc hợp tác với các công ty logistics nội địa để phát triển hệ thống giao hàng nhanh và hiệu quả là điều cần thiết để cạnh tranh với các đối thủ quốc tế.

Doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn từ sự cạnh tranh khốc liệt của các nền tảng TMĐT Trung Quốc. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ chính phủ và những chiến lược thay đổi phù hợp, các doanh nghiệp nội địa vẫn có cơ hội vươn lên và duy trì vị thế trên thị trường. Chuyển đổi số, tối ưu hóa logistics và xây dựng thương hiệu mạnh là những yếu tố quan trọng để các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam tự cứu mình, đồng thời thích ứng với sự thay đổi mạnh mẽ của thị trường TMĐT.